Δευτέρα 26 Σεπτεμβρίου 2011

Αρβανιτόβλαχοι (1)


Του Αχ. Λαζάρου
Ρωμανιστή - Βαλκανολόγου

Το πρώτο συνθετικό της επικεφαλίδας ανάγει στην Αρβανιτία των Δημητριέων Δανιήλ Φιλιππίδη και Γρηγορίου Κωνσταντά, οι οποίοι στη Γεωγραφία Νεωτερική τη συγκαταλέγουν ως δεύτερη ελληνική περιφέρεια. Πρώτη εκλαμβάνουν τη Δαλματία, την οποίαν τον 7ο αιώνα μ.Χ. ο επίσκοπος Σεβίλλης Ισίδωρος αποκαλεί Graecia! Την απόφανση αυτή τεκμηριώνει ο L.Braccesi στην συγγραφή του Grecita adriatica (Bologna 1971).
Ο γεννημένος στη Στριδώνα Δαλματίας άγιος Ιερώνυμος δημιουργεί την Vulgata, ο δε Καππαδόκης Γούλφιλας παραδουνάβια «Βίβλο Γοτθική»! Στη σημερινή Σκόδρα (Σκούταρι, Χρυσούπολη) επιγραφή των 6ου-7ου αιώνα μ.Χ., η οποία επί μισό αιώνα (1898-1959) λογίζονταν ιλλυρική, απεδείχθη ελληνική και χριστιανική. Ο γεωγράφος του 19ου αιώνα H. Kiepert (1818-1899) θεωρεί τον ποταμό Γενυσό (Γενούσο και αλβ. Σκούμπι), ο οποίος διέρχεται από το Ελβασάν, ως βόρειο όριο της Ελλάδος. Στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ Σκόδρας και Γενούσου-Εγνατίας, όπως ήδη είχε ορίσει ο Στράβων, επανέλαβε ο Προκόπιος και επαναβεβαιώνει ο Vl. Popovic, υπερείχε το ελληνικό στοιχείο, κατά τον A.Canini. Ιδιαίτερα δε εντυπωσιάζει η ομολογία του Αλβανού ηγέτη Basri-bey, κατά την οποία αναγνωρίζεται ο ελληνικός χαρακτήρας της νότιας Αλβανίας, όντως της Βορείου Ηπείρου, όπου «το υπεραιωνόβιο πολιτισμικό έργο των σχολών της κυριαρχεί ηθικά και εθνικά».
Βέβαια η ελληνικότητα της Βορείου Ηπείρου καταδείxθηκε διεπιστημονικά και από τους R.Vulpe, Vl.Gergiev, Ol.Masson, P.Cabanes, N.G.L. Hammond, F. Papazoglou… Ο πρώτος αποκλείει στη Βόρειο Ήπειρο ύπαρξη ονομάτων ιλλυρικών. Βρίσκει δε μόνον ελληνικά και ρωμαϊκά. Τα δεύτερα υποδηλώνουν απαρχές εκλατινισμού Ελλήνων, δηλαδή γενέσεως Βλάχων. Πράγματι πρώιμη λατινοφωνία Βορειοηπειρωτών επισημαίνεται και για βιοποριστικούς λόγους προ ρωμαιοκρατίας. Επαγγελματίες, κατ’εξοχήν μεταφορείς-αγωγιάτες, δραστηριοποιούνται στα βοηθητικά (auxilia) ρωμαϊκά σώματα και εξοικειώνονται με την λατινική, όπως διαπιστώνουν οι S.I Oosz, N.G.L Hammond, G. Cheesman, P. Cabanes… H λατινοφωνία εμφανίζεται και εκτός της Β. Ηπείρου πάλι προ ρωμαιοκρατίας. Διότι Ρωμαίοι και Έλληνες αναγκάζονται να συμπράξουν για την περιστολή ιλλυρικών επιδρομών, βλαπτικών για όλους. Έτσι αποβαίνει απαραίτητη στους Έλληνες εκμάθηση βασικής λατινικής ορολογίας στρατιωτικής, ώστε να πραγματώνεται συμμαχικός συντονισμός.
Γρήγορα οι δυνατότητες εκλατινισμού Ελλήνων διευρύνονται. Ο Ρουμάνος C. Poghirc παραθέτει πέντε παράγοντες: Στρατός, Εμπόριο και οικονομικές, δραστηριότητες, Ρωμαϊκή διοίκηση, Δημόσιοι δρόμοι, Εκχριστιανισμός Βαλκανίων. Όλοι ισχύουν απόλυτα. Κατ’ακολουθίαν οι Αρβανιτόβλαχοι είναι αυτόχθονες Βορειοηπειρώτες. Η αυτοχθονία άλλως τε και η ελληνικότητα τους επικυρώνονται και με ανάλυση του γλωσσικού ιδιώματός τους δοθέντος ότι τα δομικά στοιχεία του είναι ελληνικά, μη δυνάμενα να δανεισθούν, κατά τον V.L. Georgiev. Επιπρόσθετα δε ο I. Iorga ενεργώντας έρευνα στα Αρχεία της Πολωνίας για Βλάχους από την Μοσχόπολη ανακαλύπτει αυτοπροαίρετες ενώπιον των πολωνικών Αρχών δηλώσεις της εθνικής ταυτότητάς τους: Honoratus Demetrius Wretowski, Graecus, vinopola, de civitate Moscoplis...1780…
Ωστόσο ο Αλβανός Ekrem Vlora, που απορρίπτει πιθανότητα προέλευσης Αρβανιτοβλάχων από Ρουμανία, εφ’όσον εκεί πρωτοπαρουσιάζονται μετά δύο αιώνες, εικάζει ερχομό από Ιταλία! Παραβλέπει δε απαγόρευση συγκλητική, την οποίαν επικαλούνται οι Maria Monoliu, Ι.Jordan. B. Berov… Aκόμη και Ιταλιωτών Ελλήνων, που επανέκαμψαν στην Ελλάδα, όπως τεκμηριωμένα ιστορεί ο Μιλτ. Χατζόπουλος.

Την εντοπιότητα και ελληνικότητα των Αρβανιτοβλάχων, καθώς και του συνόλου των Βλάχων του ελλαδικού χώρου, ανακοινώνει ο πρώτος Νεοέλληνας ιστορικός Κ. Κούμας (1777-1836). Τη θέση του, κατά την Ελευθερία Ι.Νικολαϊδου, υποστηρίζουν οι Απ. Βακαλόπουλος, Αχ.Γ. Λαζάρου, Μαρία Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου. Ειδικά για τον δεύτερο προσθέτει: «Στις εργασίες του Λαζάρου δημοσιεύεται πλήρης ελληνική και ξένη βιβλιογραφία γύρω από κάθε πτυχή του Κουτσοβλαχικού Ζητήματος. Συντριπτικά επιχειρήματα για «αντίπαλες» θέσεις περιέχει η πρόσφατη μελέτη του ‘Καταγωγή και επίτομη ιστορία των Βλάχων της Αλβανίας’, Ηπειρωτικό Ημερολόγιο τ.15 (1993-95) σ.427 κ.εξ. Τα επιχειρήματά του αναφέρονται τόσο στην καταγωγή των Κουτσοβλάχων όσο και στην πληθυσμιακή κατανομή τους, ιδιαίτερα στον χώρο της Αλβανίας». Ο Βακαλόπουλος συγγράφει και σύντομο μελέτημα ευγλωττότατα επιγραφόμενο: «Ο γλωσσικός εκλατινισμός των κατοίκων της Ηπειρωτικής Ελλάδας». Οι Αρβανιτοβλάχοι επιδίδονται στη μεγαλοκτηνοτροφία, εμπόριο, ναυτιλία, επιστήμες, γράμματα και καλές τέχνες, διοίκηση, πολιτική-στρατιωτική, ιεραποστολή. Κατά τον Πλούταρχο, στην Αυλή του Πύρρου θεωρούσαν σημαντική προσωπικότητα ένα μεγαλοκτηνοτρόφο. Ανατροπή φέρει η τουρκοκρατία με τον εξισλαμισμό Αλβανών, υπαιτίων απώλειας ιδιόκτητων βοσκοτόπων ή καταστροφής αστικών κέντρων, π.χ. Μοσχόπολη, και φυγής προς δύσβατα βουνά Μαυροβουνίου ή προς νότο έως την Πελοπόννησο και προς χώρες Παραδουνάβιες.
Πάντως επιβιώνουν στις προγονικές γενέτειρες της Βορείου Ηπείρου και στην Διασπορά, Θεσπρωτία, Αιτωλοακαρνανία, Μαγνησία, κ.α. Πελοποννήσου λαμπρό παράδειγμα σώθηκε στη Μολδαβία. Αφήνοντας τη Λακωνία η οικογένεια Σπαθάρη μετονομάζεται Milescu από το τοπωνύμιο εγκατάστασής της. Το δε τέκνο Νικόλαος προσθέτει και προσωνύμιο Μολδαβολάκων, του οποίου την ιδιόχειρη διαθήκη, κατακείμενη στην… Οξφόρδη σε άπταιστη ελληνική γλώσσα, ανακαλύπτει και δημοσιεύει η Laetitia Turdeanu-Cartojan.
Τις πρώτες σπουδές του έκανε στην Ακαδημία Ιασίου, στην οποία ο Αρβανιτόβλαχος ηγεμόνας Βασίλειος Λούπος αντικατέστησε τους Πολωνούς καθηγητές με Έλληνες καθιστώντας την εστία ακτινοβολίας ελληνικού πολιτισμού. Έπειτα φοιτά στη Μεγάλη του γένους Σχολή του Οικουμενικού Πατριαρχείου, όπου τον γνώρισε ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Δοσίθεος και τον συνέστησε στον Τσάρο της Ρωσίας Αλέξιο Μιχαήλοβιτς, πατέρα του Πέτρου του Μεγάλου. Ο Τσάρος του αναθέτει οργάνωση Γραφείου Διαφωτίσεως, ακριβέστερα δε δημιουργία Διευθύνσεως Διεθνών Σχέσεων! Ο Αρβανιτόβλαχος Ν. Σπαθάρης, διατηρώντας συνεχή επικοινωνία με τους ομογενείς, συμβάλλει στη διάδοση της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού βιβλίου. Ταυτόχρονα αναδεικνύεται ονομαστός ελληνιστής και γίνεται περιζήτητος, ιδίως κατά το χρονικό διάστημα των θρησκευτικών Μεταρρυθμίσεων και Αντιμεταρρυθμίσεων, στις οποίες πρώτιστο μέλημα υπήρξε η πιστότητα των πηγών, ελληνικών και λατινικών.
Ενωρίς αναγνωρίζεται ως ρηξικέλευθος διπλωμάτης. Ως πρέσβης δε του Τσάρου, όπως επισημαίνεται από τον Emil Picot, ηγήθηκε τριακονταμελούς επίσημης αποστολής, της οποίας οι πλείστοι ήσαν Έλληνες, εγκαινιάζοντας ρωσοκινεζικές συνομιλίες. Ιδιαίτερο απόκτημα συνιστά διαφωτιστική συγγραφή, Οδοιπορικό, του οποίου το περιεχόμενο επιθυμούν πάμπολλοι να πληροφορηθούν. Έτσι άνοιξαν διάπλατα πύλες ανακτόρων για την υποδοχή του τολμητία. Αλλά ο Σπαθάρης αποτόλμησε και επικινδυνωνέστερο! Δραγουμάνος του εμπιστεύθηκε το τελειωτικό σχέδιο αλώσεως της Βιέννης, κατά το 1683, και με κίνδυνο της ζωής του εγκαιρότατα το παρέδωσε στους πολιορκημένους Αυστριακούς σώζοντας από τον εξισλαμισμό όλη την Ευρώπη.

Δημοσιεύθηκε στις 24-9-2011 στην Εφημερίδα ΛΑΟΣ Βέροιας
Απόδοση σε ηλεκτρονική μορφή Γιάννης Τσιαμήτρος

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η κόσμια κριτική και η ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των σχολιαστών είναι σεβαστή. Σχόλια τα οποία υπεισέρχονται σε προσωπικά δεδομένα ή με υβριστικό περιεχόμενο να μην γίνονται. Τα σχόλια αποτελούν καθαρά προσωπικές απόψεις των συντακτών τους. Οι διαχειριστές δεν ευθύνονται σε καμία περίπτωση για τυχόν δημοσίευση υβριστικού ή παράνομου περιεχομένου στα σχόλια των αναρτήσεων.Τα σχόλια αυτά θα διαγράφονται με την πρώτη ευκαιρία.